Ο ναρκισσισμός υπήρξε ένα σημαντικό θέμα στον ψυχαναλυτικό κόσμο, με πρωταγωνιστή τον Σίγκμουντ Φρόιντ που τον ανέλυσε διεξοδικά. Θεωρεί τον ναρκισσισμό ως «…το συμπλήρωμα της λίμπιντο στην επιβιωτική ώθηση του εγώ, μία δόση της οποίας πρέπει να αποδοθεί σε κάθε ζωντανό ον.» (Φρόιντ, 1991). Ο ναρκισσισμός είναι μια ενδοψυχική κατάσταση που ορίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα με πολύ συγκεκριμένους τρόπους.
Η σύγχρονη βιβλιογραφία διαχωρίζει τον ναρκισσισμό σε δύο τύπους: Πρωτογενή και Δευτερογενή-Παθογονικό Ναρκισσισμό. Ο πρωτογενής τύπος περιλαμβάνει ενστικτώδεις αντιδράσεις σε οποιαδήποτε απειλή για την επιβίωση, ενώ ο δεύτερος τύπος λειτουργεί με αντίθετο τρόπο. Ο τελευταίος τύπος προσδίδει στην προσωπικότητα μη ρεαλιστική αξία, αλαζονεία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, εσωτερική κενότητα, οργή και περισσότερη ψυχοπαθολογία. Ο κύριος στόχος αυτής της προσωπικότητας είναι η συνεχής κατάχρηση όλων των εσωτερικών λειτουργιών με έναν σχεδόν καταδικασμένο τρόπο, χωρίς δυνατότητα για αληθινή και αρμονική σχέση με τον εαυτό ή με άλλους ανθρώπους.
ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΜΟΙΩΜΑΤΟΣ (SIMULACRUM)
Ξεκινώντας από την ψυχοδυναμική προσέγγιση, μπορεί κανείς εύκολα να εντοπίσει αρχές που στηρίζουν σε βάθος την ορθότητα αυτής της ιδέας. Ο Φρόιντ, όπως και όλοι οι μετέπειτα ψυχαναλυτές (Καρλ Γιουνγκ, Άννα Φρόιντ), διαμόρφωσαν έναν τρόπο σκέψης που τοποθετούσε το «εγώ» ως τον πυρήνα της ίδιας της ύπαρξής μας. Τα πράγματα απέκτησαν εσωτερική κυριαρχία και κάθε συμπεριφορά ερμηνευόταν μέσα από τα μάτια του ίδιου του υποκειμένου. Η Ψυχολογία του Εγώ καθώς και η Θεωρία των Αντικειμενότροπων Σχέσεων αποτέλεσαν τον ακρογωνιαίο λίθο μιας ολοένα και εντονότερης ανάγκης για αυτοαγάπη, αυτοενσυναίσθηση και αυτοκατανόηση.
Χρησιμοποιώντας αυτή την προσέγγιση και τις καρποφόρες αλήθειες της, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η δημιουργία ενός ομοιώματος (simulacrum) ως αντικειμένου εσωτερίκευσης για το υποκείμενο-εγώ (δηλαδή τον ίδιο τον ασθενή, το άτομο που βιώνει την εμπειρία της τεχνητής νοημοσύνης και της θεραπείας) μπορεί να εξωτερικεύσει θεραπευτικά τα ψυχικά του τραύματα· μπορεί να φέρει μια απεικονιστική εκδοχή του εσωτερικού εαυτού πιο κοντά στη συνείδηση, αντί να προσπαθεί κανείς να «συλλάβει» εικόνες μέσα από μεταφορές, φαντασία ή ακόμα και παραμορφώσεις του εσωτερικού ειδώλου. Το ομοίωμα μπορεί να αποτελέσει τον πιο άμεσο και αποτελεσματικό τρόπο αυτοπαρουσίασης στη θεραπεία, διότι βασίζεται σε πραγματικές εικόνες – φωτογραφίες του εσωτερικού εαυτού, όπως εκπροσωπείται από μια παλιά φωτογραφία ή ακόμα και από μια μνήμη του εαυτού.
Όσον αφορά τις συμπεριφορικές προσεγγίσεις (κοινωνική μάθηση, Bandura κ.ά.), τι περισσότερο μπορούμε να προσθέσουμε από το γεγονός ότι πρόκειται πράγματι για ένα εξωτερικό αντικείμενο (το ομοίωμα), το οποίο επηρεάζει εσωτερικές διεργασίες μέσω της αλληλεπίδρασης και της παρέμβασης του μεσολαβητή (ψυχοθεραπευτή) – και αυτό μπορεί να οδηγήσει και σε αλλαγή της συμπεριφοράς. Ο συμπεριφορισμός δηλώνει ότι αλλάζουμε μέσω της πραγματικής μας συμπεριφοράς καθώς αυτή αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Το ομοίωμα, ως εξωτερικό ερέθισμα, μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο άμεσης αλλαγής. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να μάθει να αγκαλιάζει, αγκαλιάζοντας το ίδιο του το ομοίωμα· μπορεί να εκφράσει για πρώτη φορά βαθιά στοργή μέσα από την αλληλεπίδραση με το δικό του άβαταρ, φυσικά υπό την κατάλληλη καθοδήγηση.
Όσον αφορά την Γνωστική Ψυχολογία; Είναι κάτι περισσότερο από προφανές ότι μπορούμε να εντοπίσουμε τις αντίστοιχες συνδέσεις. Οι γνωσίες μπορούν να γίνουν αρκετά επιβαρυντικές για την ψυχή μας. Η εμπειρία ενός τοξικού γονέα, πόσο μάλλον ενός ναρκισσιστικού, μπορεί να προκαλέσει βαθιά βλάβη στα θεμελιώδη πιστεύω μας και, κατά συνέπεια, μπορεί να βιώνουμε έναν υποσυνείδητο και διαρκή εσωτερικό πόλεμο, χωρίς καν να το γνωρίζουμε. Είναι καθήκον και ευθύνη του θεραπευτή να εντοπίσει αυτά τα πιστεύω, χρησιμοποιώντας δομικές διαδρομές της γνωστικής ψυχολογίας, όπως για παράδειγμα το αναπτυξιακό μοντέλο του Jean Piaget, το οποίο παραμένει ένας ακριβής οδηγός μέχρι και σήμερα.
Dr. Christina Bogiatzi
Case Study ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ προς διεπιστημονικό λόγο και αντίλογο.
Εισαγωγή
Το παρόν υπόμνημα κατατίθεται με πλήρη επίγνωση της βαρύτητας του θεσμικού και επιστημονικού ελέγχου, ενώπιον των αρμοδίων εποπτικών, επαγγελματικών και ενδεχομένως δικαστικών αρχών. Καταθέτω με υπευθυνότητα, διαφάνεια και απόλυτο σεβασμό προς τον θεραπευόμενο, τους γονείς του, καθώς και προς το επιστημονικό και δεοντολογικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργώ ως επαγγελματίας ψυχικής υγείας.
Στόχος της παρούσας τεκμηρίωσης είναι η εμπεριστατωμένη παρουσίαση των θεραπευτικών μου επιλογών στο πλαίσιο παρέμβασης σε ανήλικο με σύνθετη ναρκισσιστική και αντιδραστική συμπτωματολογία. Οι παρεμβάσεις μου, αν και σε ορισμένα σημεία μη συμβατικές, σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν στη βάση διεθνώς αναγνωρισμένων αρχών και πρακτικών, με απόλυτη εποπτεία και σταθερό ηθικό προσανατολισμό.
Επιδιώκω, όχι απλώς την υπεράσπιση της πράξης, αλλά την ανάδειξη της ουσίας: της ευθύνης να κινητοποιήσω τον εσωτερικό κόσμο ενός παιδιού που έχει αποκοπεί από τη σχέση, το συναίσθημα και τη λειτουργική του παρουσία στον κοινωνικό χώρο. Οι γονείς ενημερώνονταν, συναινούσαν και συμμετείχαν ενεργά στη διαδικασία. Η θεραπευτική σχέση, το κλινικό κριτήριο και τα μετρήσιμα αποτελέσματα είναι η βάση πάνω στην οποία θεμελιώνεται η θέση μου.
Η παρούσα καταγραφή, πέρα από υπερασπιστικό χαρακτήρα, λειτουργεί και ως επιστημονική μαρτυρία για τη σημασία των καινοτόμων, βιωματικών και θεωρητικά τεκμηριωμένων μεθόδων που, όταν εφαρμόζονται με επίγνωση, επαγγελματισμό και εποπτεία, επιφέρουν βαθιές μεταβολές στη συναισθηματική ζωή και τη συμπεριφορά παιδιών με σοβαρές δυσκολίες στη ρύθμιση σχέσης και συναισθήματος.
🔹 1. Νομοθετικό και Δεοντολογικό Πλαίσιο
Ως επαγγελματίας ψυχολόγος και παιδοψυχολόγος, εργάζομαι με απόλυτο σεβασμό στις αρχές του Κώδικα Δεοντολογίας Ψυχολόγων της της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Ψυχολόγων (EFPA) και της Ελληνικής Εταιρείας Επαγγελματιών Ψυχολόγων (ΕΦΕΨΥ).
Η παρέμβασή μου έγινε:
- με πλήρη ενημέρωση και συναίνεση των γονέων: Οι γονείς ενημερώνονταν λεπτομερώς για τη φύση και τον σκοπό κάθε θεραπευτικής πρακτικής, τόσο προφορικά όσο και γραπτώς. Η συγκατάθεσή τους δεν ήταν γενική, αλλά συγκεκριμένη και ανανεωνόταν ανάλογα με την εξέλιξη της θεραπείας. Η μητέρα του παιδιού είχε πλήρη επίγνωση των δημιουργικών βιωματικών μεθόδων που θα χρησιμοποιούνταν, εξέφρασε γραπτώς τη στήριξή της και παρακολουθούσε την πρόοδο στενά σε συνεργασία μαζί μου. Αυτή η πρακτική εναρμονίζεται πλήρως με τις απαιτήσεις του Κώδικα Δεοντολογίας της EFPA για «ενημερωμένη συναίνεση σε κάθε παρέμβαση».,
- χωρίς άσκηση σωματικής ή ψυχικής βίας: Σε καμία φάση της θεραπευτικής διαδικασίας δεν υπήρξε χρήση βίας, επιβολής, εξευτελισμού ή τιμωρητικού χαρακτήρα συμπεριφοράς. Η κάθε παρέμβαση ήταν ενταγμένη σε ένα περιβάλλον συναισθηματικής ασφάλειας, σχέσης εμπιστοσύνης και πλήρους επεξεργασίας. Η σωματική εγγύτητα που περιγράφεται δεν προκάλεσε τραυματισμό, δεν συνοδεύτηκε από επιθετική στάση και ακολουθήθηκε άμεσα από λεκτική και θεραπευτική επεξεργασία. Το παιδί δεν ένιωσε απειλή, αλλά σοκ μέσα από το οποίο επετεύχθη επανασύνδεση με τον εσωτερικό του εαυτό. Αυτή η προσέγγιση ευθυγραμμίζεται με βιωματικές πρακτικές χαμηλού κινδύνου που εφαρμόζονται σε ειδικές μορφές θεραπείας παιδιών με ναρκισσιστική ή αντιδραστική δομή.,
- εντός πλαισίου θεραπευτικής σχέσης και παρακολούθησης: Η παρέμβαση που ασκήθηκε εντάχθηκε στην ενεργή, συνεχόμενη και εποπτευόμενη θεραπευτική διαδικασία που είχε ήδη θεμελιωθεί. Η σχέση με το παιδί είχε διαμορφωθεί σταδιακά σε βάση εμπιστοσύνης, συνέχειας και ψυχολογικής επένδυσης, όπως περιγράφεται στη θεωρία του ασφαλούς δεσμού (secure attachment). Κάθε παρέμβαση, ακόμα και η μη λεκτική, αξιολογούνταν εντός του πλαισίου αυτής της σχέσης και ακολουθούσε θεραπευτική επεξεργασία. Επιπλέον, η πορεία της θεραπείας ήταν καταγεγραμμένη και υπό περιοδική αναστοχαστική αξιολόγηση, σύμφωνα με τα πρότυπα εποπτείας και τεκμηρίωσης που προβλέπονται από την επαγγελματική δεοντολογία..
🔹 2. Θεωρητική και Ερευνητική Τεκμηρίωση των Πράξεών μου
Καθεμία από τις θεραπευτικές παρεμβάσεις που επέλεξα στηρίζεται τόσο σε θεωρητική βιβλιογραφία όσο και σε σύγχρονα ερευνητικά ευρήματα που επιβεβαιώνουν τη χρησιμότητα των μη συμβατικών, βιωματικών τεχνικών σε παιδιά με σοβαρές διαταραχές συναισθηματικής επεξεργασίας:
🔹 3. Τεκμηρίωση μη-Κακοποιητικού Χαρακτήρα
🔹 4. Η «παρέμβασή μου» ως Συμβολική Θεραπευτική Πράξη
Ο αιφνιδιασμός στο πλαίσιο μιας εξωτερικής συνεδρίας δεν είχε ως στόχο τον εξευτελισμό ή τον έλεγχο του παιδιού, αλλά λειτούργησε ως ρήξη με την προσδοκία παντοδυναμίας και έναρξη επαφής με τον εσωτερικό του φόβο. Η τεχνική αυτή συνδέεται με τις ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις που στοχεύουν στην αποδιοργάνωση άκαμπτων αμυνών και την πρόσβαση σε προ-λεκτικά ή απωθημένα συναισθήματα (Gabbard, 2010). Σε περιπτώσεις παθολογικού ναρκισσισμού, όπως του Jack, η φαντασίωση του ελέγχου και της ανωτερότητας λειτουργεί ως άμυνα απέναντι στο κενό και την απειλή του συναισθηματικού δεσμού. Ο θεραπευτικός αιφνιδιασμός, σε ασφαλές πλαίσιο, αναστέλλει προσωρινά τη λειτουργία του ελεγκτικού Εγώ και επιτρέπει τη ρήξη με την αμυντική παντοδυναμία, οδηγώντας σε συναισθηματική επαφή και ενσυναισθητική επανασύνδεση.
Το παιδί αυτό δεν είχε πρόσβαση στο συναίσθημα, καθώς παρουσίαζε έντονη αποσύνδεση, αλεξιθυμία και εκφραστική αδιαφορία. Επέλεξα μια ενεργητική και βιωματική προσέγγιση, βασισμένη στη θεραπευτική χρήση της πράξης και του βιώματος, ώστε να δημιουργηθεί ψυχικό ρήγμα που θα ενεργοποιούσε αποθηκευμένα βιώματα και συναισθήματα. Άλλες τεχνικές (λεκτικές, γνωσιακές, συμβατικές) είχαν αποδειχθεί ατελέσφορες για τον συγκεκριμένο μηχανισμό άρνησης και εκδραμάτισης που είχε παγιωθεί.
🔹 5. Το Μεταβιβαστικό Πλαίσιο
Η θεραπευτική μου στάση προσαρμόστηκε στο έντονο μεταβιβαστικό υλικό του παιδιού:
- Χρησιμοποίησα τον εαυτό μου ως δοχείο ανάκλασης (mirror object): αυτή η τεχνική περιγράφεται από τη θεωρία του Kohut και επεκτείνεται από τη σχολή της αυτοψυχολογίας, σύμφωνα με την οποία ο θεραπευτής μπορεί να λειτουργεί ως "καθρέπτης" των συναισθημάτων και των ελλειμμάτων του παιδιού, ώστε να ενισχυθεί η διαδικασία εσωτερίκευσης και να αποκατασταθεί η συνοχή του Εγώ. Στην περίπτωση του Jack, η ανάληψη αυτού του ρόλου από μέρους μου επέτρεψε τη δημιουργία μιας σταθερής και ασφαλούς συναισθηματικής βάσης, πάνω στην οποία χτίστηκε η σταδιακή αποκατάσταση του σχετίζεσθαι και η μείωση της παθολογικής αμυντικότητας.,
- και ταυτόχρονα ως όριο και πρόσωπο εμπιστοσύνης: Σύμφωνα με τη θεωρία του containment (Bion, 1962), ο θεραπευτής σε παιδικές θεραπείες καλείται όχι μόνο να αντανακλά αλλά και να περιέχει τα ανεπεξέργαστα συναισθήματα του παιδιού. Το να λειτουργώ ως «όριο» σημαίνει ότι προσέφερα σαφή, προβλέψιμη και συναισθηματικά σταθερή παρουσία, ικανή να θέτει πλαίσιο σε σχέση με την πραγματικότητα και τα συναισθήματα. Η εμπιστοσύνη που οικοδομήθηκε σταδιακά ήταν αποτέλεσμα αυτής της σταθερότητας και της συναισθηματικής αξιοπιστίας, που θεωρούνται κρίσιμα στοιχεία σε κάθε ψυχοθεραπεία παιδιών με ναρκισσιστική ή αντιδραστική συμπεριφορά (Alvarez, 1992)..
🔹 6. Θεραπευτικά Αποτελέσματα
Η προσέγγισή μου συνοδεύτηκε από σαφή δείγματα θεραπευτικής μεταβολής:
- Ολοκληρωτική παύση εκφοβιστικών συμπεριφορών: Ο θεραπευόμενος διέκοψε πλήρως τις εκδηλώσεις επιθετικής και εκφοβιστικής συμπεριφοράς, τόσο στο σχολικό όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον. Αυτή η μεταβολή μπορεί να ερμηνευθεί ως αποτέλεσμα της σταδιακής ενεργοποίησης της ενσυναίσθησης και της αναγνώρισης του άλλου ως προσώπου. Σύμφωνα με μελέτες (π.χ. Barry et al., 2003· Ha et al., 2008), τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά σε παιδιά σχετίζονται με εργαλειοποίηση των σχέσεων. Η παύση του εκφοβισμού υποδηλώνει επαναδόμηση της ενδοψυχικής δομής του Εγώ, καθώς το παιδί σταδιακά εγκατέλειψε τη στρατηγική επιβολής ως πρωτεύοντα μηχανισμό αυτοπροσδιορισμού.
- Ανάπτυξη λόγου ενσυναίσθησης προς τρίτους: Ο Jack άρχισε να εκφράζει ενδιαφέρον και ερωτήσεις για το πώς νιώθουν οι άλλοι, κάτι που δεν υπήρχε στο αρχικό του ρεπερτόριο. Η λεκτικοποίηση της ενσυναίσθησης είναι ένδειξη όχι μόνο συναισθηματικής ωρίμανσης αλλά και λειτουργικής εσωτερίκευσης της σχέσης. Σύμφωνα με έρευνες της παιδικής ψυχοπαθολογίας (Bardenstein, 2009· Marsee et al., 2011), η ικανότητα για αναστοχαστική ενσυναίσθηση είναι ανασταλτικός παράγοντας για την επιθετικότητα και τον αντικοινωνικό ναρκισσισμό. Η μεταστροφή αυτή επιβεβαιώνει ότι το παιδί ενίσχυσε τις ικανότητές του για συναισθηματική αναγνώριση, διαφοροποίηση του εαυτού από τους άλλους και λειτουργικότερη επαφή.
- Επεξεργασία πένθους και νοηματοδότηση μέσω πίστης: Το παιδί μπόρεσε να βιώσει τη συναισθηματική απώλεια του παππού του, να εκφράσει θλίψη με τρόπο αυθεντικό και να αποδώσει νόημα στην απουσία μέσω της θρησκευτικής του πεποίθησης. Αυτή η διαδικασία συνιστά μορφή εσωτερικής αναπαράστασης της απώλειας και ταυτόχρονα λειτουργεί ως μηχανισμός ψυχικής ανθεκτικότητας. Σύμφωνα με τη θεωρία του Frankl, η νοηματοδότηση του πόνου μέσω μεταφυσικής πλαισίωσης μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά και στα παιδιά, ειδικά όταν στηρίζεται από βιωματικό βίωμα και σχέση εμπιστοσύνης.
- Δύο έτη διαρκούς θεραπευτικής σχέσης με θετική έκβαση: Η διάρκεια και η συνέπεια της θεραπευτικής διαδικασίας επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ισχυρού θεραπευτικού δεσμού, που αποτελεί κρίσιμο προγνωστικό παράγοντα για την επιτυχία της ψυχοθεραπείας (Norcross & Lambert, 2011). Η σταθερή παρουσία, η επιμονή παρά τις αρχικές αντιστάσεις και η μακροχρόνια δέσμευση του παιδιού και της οικογένειάς του υποδεικνύουν ότι η θεραπευτική σχέση λειτούργησε όχι απλώς ως τεχνικό μέσο, αλλά ως φορέας εσωτερικής αναδόμησης και μεταβολής.
Η συγκεκριμένη παρέμβαση, αν και μη τυπική, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε βάσει διαρκούς σταθμισμένης αξιολόγησης μεταξύ δυνητικού ρίσκου και αναμενόμενου θεραπευτικού οφέλους:
Η απόφασή μου να προχωρήσω σε αυτές τις πρακτικές βασίστηκε σε πλήρη επίγνωση των πιθανών επιπλοκών, αλλά και στη βεβαιότητα ότι υπό τις συνθήκες που ίσχυαν (χρόνια αναποτελεσματικότητα συμβατικών προσεγγίσεων, σοβαρή ναρκισσιστική απόσυρση, απουσία επαφής με το συναίσθημα) τα εν λόγω βήματα ήταν αναγκαία, ασφαλή και ηθικά δικαιολογημένα.
🔸8. Συγκριτικό Αποδεκτές Πρακτικές Βιωματικής Ψυχοθεραπείας σε Παιδιά
Οι επιλογές μου, αν και μη συμβατικές, δεν παραβίασαν κανέναν δεοντολογικό ή νομικό κανόνα. Εντάχθηκαν εντός ενός σαφώς δομημένου θεραπευτικού πλαισίου, με συνεχή αναστοχασμό, θεωρητική τεκμηρίωση και ενεργό συνεργασία με τους γονείς. Η πρόθεσή μου ουδέποτε σχετίστηκε με επιβολή, κυριαρχία ή σωματική καταστολή του παιδιού – αντίθετα, στόχευε στην ενεργοποίηση των μηχανισμών ενσυναισθητικής σύνδεσης, ψυχικής αποκατάστασης και νοηματοδότησης της εσωτερικής εμπειρίας του.
Η χρήση μεθόδων που αξιοποιούν το βιωματικό, το σωματικό και το μη προβλέψιμο στοιχείο σε ένα παιδί με σοβαρή διαταραχή πρόσβασης στο συναίσθημα και εμφανή εργαλειοποίηση των σχέσεων δεν μπορεί να αξιολογηθεί με μετρικά συμβατικών πρακτικών μόνο. Η επιτυχία της παρέμβασης επιβεβαιώνεται τόσο από τη διακοπή των εκφοβιστικών συμπεριφορών, όσο και από τη σταδιακή ανάπτυξη λόγου ενσυναίσθησης, τη συμβολική εσωτερίκευση της απώλειας και την πίστη στο συναισθηματικό δεσμό με το θεραπευτικό πρόσωπο.
🔸9. Συμπεράσματα Τρίτων Μερών
Γραπτή Δήλωση Μητέρας του Θεραπευόμενου
«Από την αρχή γνώριζα τις μεθόδους της θεραπεύτριας και είχα δώσει πλήρη συναίνεση. Ο γιος μου δεν είχε ενσυναίσθηση, δεν ένιωθε τίποτα. Μετά από μήνες θεραπείας άρχισε να με ρωτάει πώς νιώθω. Άλλαξε. Είδα τον Jack να γίνεται παιδί. Δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι κινδύνευε. Εμπιστεύτηκα την κα Μπογιατζή και δικαιώθηκα.»
«Η παρέμβαση ήταν ριζοσπαστική αλλά δεοντολογικά οριοθετημένη. Τεκμηριώθηκε κλινικά, παρακολουθήθηκε στενά και έφερε μεταστροφή συμπεριφοράς. Επρόκειτο για μία εξαιρετικά δύσκολη περίπτωση, και η συνειδητή χρήση της βιωματικής ρήξης λειτούργησε όπως ακριβώς προοριζόταν – δηλαδή υπέρ της θεραπείας και όχι σε βάρος της σχέσης.»
(Για ευνόητους λόγους, τα ονόματα αυτών προστατεύονται για τα προσωπικά τους δεδομένα).
🔹 9. Επίλογος
Με βάση όλα όσα κατατέθηκαν προηγουμένως, καμία θεραπευτική επιλογή δεν μπορεί να αποσπαστεί από το σύνολο των προθέσεων, του πλαισίου και των αξιών που τη διέπουν. Οι παρεμβάσεις μου υπήρξαν καρπός κλινικής κρίσης, θεσμικής συνείδησης και βαθιάς ανθρώπινης ευθύνης απέναντι σε ένα παιδί που δεν ζητούσε απλώς καθοδήγηση, αλλά αποκατάσταση σχέσης με τον εαυτό και τον Άλλο.
Σε περιβάλλοντα όπου η τυπική ψυχοθεραπεία αποτυγχάνει να κινητοποιήσει τον απομονωμένο ψυχισμό, η ευθύνη μας είναι να σταθούμε με τόλμη και μεθοδικότητα – όχι με επιβολή, αλλά με παρουσία. Να υπενθυμίσουμε με πράξεις ότι η θεραπεία δεν είναι μόνο τεχνική, αλλά πράξη συνάντησης, μεταβολής και βάθους.
Δεν επικαλούμαι καμία ιδιότητα πέραν αυτής της επαγγελματικής ευθύνης και της ανθρώπινης εγρήγορσης. Η επιστήμη οφείλει να επιτρέπει σε εκείνους που τολμούν υπεύθυνα να ανοίγουν δρόμους – όχι για τον εαυτό τους, αλλά για παιδιά που δεν μπορούσαν να πουν τι τους πονάει.
Η υπεράσπισή της εργασίας μου δεν αφορά μια τεχνική επιλογή. Αφορά μια θεμελιώδη αλήθεια: ότι ακόμη και η σιωπή ενός παιδιού μπορεί να σπάσει, όταν ο θεραπευτής δεν διστάσει να σταθεί ακριβώς εκεί όπου το παιδί υποχώρησε – και να το καλέσει ξανά σε σχέση.
Δρ. Μπογιατζή Χριστίνα
Βιβλιογραφία
Allport, G. W. (1950). The Individual and his Religion: A Psychological Interpretation. MacMillan. https://archive.org/details/individualhisrel0000allp
Bardenstein, K. K. (2009). The cracked mirror: Features of narcissistic personality disorder in children. Psychiatric Annals, 39(3), 147–155. https://doi.org/10.3928/00485713-20090301-05
Barry, C. T., Frick, P. J., & Killian, A. L. (2003). The relation of narcissism and self-esteem to conduct problems in children. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 32(1), 139–152. https://doi.org/10.1207/S15374424JCCP3201_13
Davis, T. B., Ellis, M. U., Maynard, E. B., Moon, N., Counts, P. A., & Anderson, G. (2012). Religiosity, spirituality, and trauma recovery in the lives of children and adolescents. Professional Psychology: Research and Practice, 43(4), 306–314. https://doi.org/10.1037/a0029282
Emmons, R. A., & Paloutzian, R. F. (2003). The psychology of religion. Annual Review of Psychology, 54, 377–402. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.54.101601.145528
Fonagy, P., Gergely, G., Jurist, E., & Target, M. (2002). Affect regulation, mentalization, and the development of the self. Other Press. https://www.worldcat.org/title/50784163
Frankl, V. E. (1946). Man's Search for Meaning. Beacon Press. https://archive.org/details/MansSearchForMeaningViktorFrankl
Gabbard, G. O. (2010). Psychodynamic Psychiatry in Clinical Practice (5th ed.). American Psychiatric Publishing. https://www.appi.org/Products/Psychotherapy/Psychodynamic-Psychiatry-in-Clinical-Practice-Fifth-Edition
Ha, C., Petersen, N., & Sharp, C. (2008). Narcissism, self-esteem and conduct problems. European Child & Adolescent Psychiatry, 17(7), 406–413. https://doi.org/10.1007/s00787-008-0682-8
Jones, P. (2007). Drama as therapy: Theory, practice and research. Routledge. https://www.routledge.com/Drama-as-Therapy-Theory-Practice-and-Research/Jones/p/book/9781583918135
Kernberg, O. (2004). Aggressivity, narcissism, and self-destructiveness in the psychotherapeutic relationship. Yale University Press. https://yalebooks.yale.edu/book/9780300102773/aggressivity-narcissism-and-self-destructiveness-in-the-psychotherapeutic-relationship/
Marsee, M. A., et al. (2011). Assessing the forms and functions of aggression using self-report: Factor structure and invariance of the Peer Conflict Scale in youths. Psychological Assessment, 23(3), 792–804. https://doi.org/10.1037/a0023369
Moreno, J. L. (1953). Who Shall Survive? Foundations of Sociometry, Group Psychotherapy and Sociodrama. Beacon House. https://www.asgpp.org/who-shall-survive/
Norcross, J. C., & Lambert, M. J. (2011). Evidence-based therapy relationships. In J. C. Norcross (Ed.), Psychotherapy relationships that work (2nd ed., pp. 3–21). Oxford University Press. https://global.oup.com/academic/product/psychotherapy-relationships-that-work-9780199737208
Van Vugt, E. S., et al. (2011). Evaluation of a treatment programme for juvenile sex offenders. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 55(1), 56–75. https://doi.org/10.1177/0306624X09332315
Yalom, I. D. (1980). Existential psychotherapy. Basic Books. https://yalom.com/books/existential-psychotherapy/